Het is 2020. In de wereld woedt een pandemie. In Jekaterinenburg bestaat men het om het Kandidatentoernooi door te laten gaan. Er doet een Nederlander mee. Deze vindt het blijkbaar geen probleem om in deze situatie risico’s te lopen voor zichzelf, en daarmee ook voor anderen. Maar gisteren is het toernooi gestopt. In Rusland wordt het openbare leven stilgelegd. Daar blijkt deze Nederlander nog verontwaardigd over te zijn ook. Er zijn zelfs schakers die hem daarin gelijk geven. Schakers: wereldvreemder en dommer krijg je ze soms niet. De schaakwereld is de Gekke Henkie van de internationale sportwereld, zo lijkt het wel.
Gelukkig valt er ook veel te genieten van schakers en van het schaakwereldje. Het is 2019. Ik leer tijdens mijn werkverblijf in Wenen Kineke Mulder kennen. Zij organiseert geweldige schaakevenementen met de bedoeling om mensen dichter bij elkaar te brengen. Wij gaan naar Wenen om haar te bezoeken en om een schaaktoernooi in de open lucht, in hartje centrum, te spelen. Het wordt een onvergetelijke ervaring! En in de week daarvoor doet een vriendenclub van Fischer Z mee aan de Chess Train. Dat is een schaaktoernooi in een trein, die Praag, Karlovy Vary, Český Krumlov, Brno en Trenčín aandeed.
Er zijn domme schakers, er zijn lieve schakers, en er zijn schakers met een fascinerende geschiedenis.
Het is 2016. Ik heb een wat minder florissante periode achter de rug. Ik heb een vakantie naar de Baltische staten geboekt. Zoals gewoonlijk bereid ik me goed voor. Ik heb vooraf Baltische Zielen van Jan Brokken gelezen. Ik heb een degelijke reisgids mee. De reis begint in Tallinn. Ik heb besloten om op de eerste dag de begraafplaats op te zoeken. Mijn doel is het graf van Paul Keres. Ik weet dat Paul Keres de enige schaker is die het geschopt heeft tot een bankbiljet. Bovendien weet ik dat Paul Keres een wereldtopper is geweest en dat hij fantastische schaakboeken heeft geschreven.
Cadeau van Minze bij de Weg.
Foto: Frans Smit
De begraafplaats ligt op een heuvel die iets buiten Tallinn ligt, op weg naar de TV toren die tijdens de opstand in 1991 een belangrijke rol heeft gespeeld. Bij de ingang van de begraafplaats staat een plattegrond. Daarop staan graven van beroemde mensen aangeduid. Paul Keres staat er bij. Ik begrijp dat ik linksaf moet en dat het graf dan dichtbij te vinden is. Dat valt tegen. Na ongeveer half uur heb ik het graf nog steeds niet opgespoord. Dat is ook niet erg. Het is een prachtige, lommerrijke begraafplaats met kronkelige paadjes die de hele heuvel beslaat. Uiteindelijk geef ik het op en ga ik maar zwerven. Daardoor kom ik weer bij dezelfde ingang. Ik ga de plattegrond weer bestuderen, in een uiterste poging om mijn doel te bereiken. Nu ga ik rechtsaf. Zo ongeveer het eerste graf dat ik tegenkom, is dat van Paul Keres. De zoektocht is geslaagd, de held is gevonden.
In de daaropvolgende dagen lijkt het wel alsof ik in een meerdaagse thema-excursie over Paul Keres terecht ben gekomen. 2016 blijkt een jubileumjaar te zijn. Het is Keres’ 100e geboortejaar. Waar ik ook kom, Keres is alom aanwezig. Er wordt een postzegel uitgegeven.
In 2016 wordt ook een Euro-herdenkingsmunt geslagen. De luxe uitgave van de munt is niet meer verkrijgbaar, maar toch weet ik er een paar dagen later eentje te bemachtigen in een postkantoor in Kuressaare, op Saaremaa. De dag daarvoor zijn we in Pärnu. Daar staat een klein standbeeld in een tuin voor een schoolgebouw. En ja, ook dat blijkt Paul Keres te verbeelden.
Zijn standbeeld staat er sinds 1996, zijn 80e geboortedag.
En dan zijn er nog het Paul Keres-museum in Tallinn en het mooie beeld in Narva, zijn geboortestad. Beide heb ik niet gezien.
Paul Keres is, zo leer ik later thuis, bovendien de enige schaker waar een ballet aan is gewijd.
Er zijn op zijn minst twee bijzondere aspecten aan de heldenstatus van Paul Keres. Het eerste aspect is, zoals al gezegd, dat Paul Keres een schaker was. Geen enkele schaker ter wereld heeft zoveel eer gekregen in zijn eigen land.
Het tweede aspect is dat hij een held in twee staten is geweest. Hij was een held in zijn jonge jaren in Estland, toen hij zich naar de wereldtop schaakte. Daarna werd hij ook een held in de Sovjet-Unie. Hij werd Sportman van het Jaar. Hij kreeg in 1975 een staatsbegrafenis waarbij 100.000 mensen aanwezig waren. Hij werd in de Sovjet-Unie ook al herdacht met een postzegel, in 1991.
Na de hernieuwde onafhankelijkheid werd hij wederom een held in Estland. Dat is opmerkelijk, als je de geschiedenis van Estland in de 20e eeuw beschouwt.
(Wordt vervolgd)
Festina Lente 