Het heldendom van Paul Keres is vooral gebaseerd op zijn formidabele schaakcarrière. De website chessmetrics.com, waarop in 2005 de ratings van alle topschakers met terugwerkende kracht zijn berekend, zet hem op de zevende plaats aller tijden bij de prestaties over een periode van 20 jaar. Op dezelfde website kun je zien dat hij tussen juli 1943 en juli 1960 maar liefst 52 maanden lang de nummer 2 van de wereld was.
Bron: https://www.e-varamu.ee/item/TC3GKBKMNSU3NGSE5PLK6Q6VXHDCAYD2
De prestaties van Paul Keres zijn uitstekend gedocumenteerd op onder andere Wikipedia. Hij won drie keer het toentertijd sterkste toernooi ter wereld: het kampioenschap van de Sovjet-Unie (1947, 1950 en 1951). Op vijf olympiades won hij de gouden medaille voor zijn bordprestatie. Hij won talloze internationale toernooien. In 1964 won hij het Hoogovens Schaaktoernooi, dat toen nog in Beverwijk werd gehouden. Van 1948 tot 1965 nam hij deel aan de cycli voor het wereldkampioenschap.
Paul Keres’ opmars naar de wereldtop duurde drie jaar. Vanaf de Olympiade in 1935 verwierf hij een plaats in de wereldtop. En net als Magnus Carlsen, de huidige Mozart van het schaken, kreeg hij allerhande lovende kritieken en bijnamen. Paul Keres werd in 1937 in het Tsjechoslowaakse tijdschrift Šachový Týden gekwalificeerd als de Paganini van het schaken:
“Paul Keres – the Paganini of Chess. Keres is the most admirable phenomenon in chess at the moment. In one and a half years he has produced a quantity of brilliant games that few could manage in a lifetime. The Keres oeuvre defies categorisation. He stands alone, without predecessors, and all who attempt to copy his style will fail to do so without getting punished. In future ‘Paul Keres’ will be written into the history of chess with golden letters, yet there will be no school of Keres. He alone can play in such a neck-breaking style where everything appears to be hanging by a thread, yet despite appearances every eventuality has been accounted for! In the games of Keres there are moments where other masters would crash their ships on the rocks, situations that have been pushed to the limits of absurdity. When you play through those games you will get the impression of a preposterous dance on the edge of the abyss, but once you analyse them dispassionately the logic and ingeniousness of Keres suddenly strike you. A man with such passion is a true chess Paganini who can play his devilish melodies on just one string.” (Bron: Joosep Grents – Paul Keres (2): A New Chess Superstar https://chess24.com/en/read/news/paul-keres-ii-a-new-chess-superstar-1936-7 – vertaler onbekend)
In 1938 brak hij definitief door naar de top. Hij won het AVRO-schaaktoernooi. Daarmee werd hij in feite de uitdager van de wereldkampioen. Dat was Alexander Aljechin, die in 1937 de titel had heroverd die hij twee jaar daarvoor had verloren aan Max Euwe. Hij zegevierde door in de laatste ronde te winnen van een andere coming man in de schaakwereld, de Amerikaan Reuben Fine.
Pas tien jaar later, in 1948, kon Paul Keres strijden om de wereldtitel. Het was een vijfkamp die in Den Haag en in Moskou werd gespeeld. Zowel het Britse bioscoopjournaal als ons eigen Polygoonjournaal besteedden aandacht aan dit evenement. Keres hield in de eerste ronde weinig heel van Max Euwe. De partij valt onder andere hier te zien. Maar uiteindelijk werd niet Paul Keres, maar Mikhail Botwinnik wereldkampioen.
Gedurende zijn schaakloopbaan mocht Paul Keres deelnemen aan vele internationale toernooien. Zo won hij, samen met Tigran Petrosjan, in 1963 in Los Angeles het eerste schaaktoernooi dat door de cellist Gregor Piatigorsky werd georganiseerd. Dat leverde hen allebei een prachtige Amerikaanse slee op. Ze mochten die, als bevoorrechte Sovjet-sporters, meenemen naar huis. De auto staat nu te pronken in het Estse Automuseum.
Bron: https://maaleht.delfi.ee/tasubteada/fotod-halinga-automuuseumi-ekspositsioon-taieneb-tombenumbriks-on-paul-kerese-rambler?id=79011020
Een andere schaakverdienste van Paul Keres is dat hij prachtige schaakboeken heeft gemaakt. Hij heeft een geweldig boek over het WK van 1948 geschreven, dat in 2016 in Engelse vertaling is heruitgegeven. Ik heb in 2016 nog een flink doorrookt antiquarisch exemplaar van Keres’ Ausgewählte Partien kunnen bemachtigen bij het Max Euwe Centrum. De leerboeken van Paul Keres worden tot op heden als standaardwerken beschouwd: The Art of the Middle Game en Practical Chess Endings.
Paul Keres overleed op jonge leeftijd. Hij was pas 59 toen in 1975 een hartaanval hem fataal werd. Hij kreeg een staatsbegrafenis, waar naar schatting 100.000 mensen aanwezig waren.
Op de foto zijn te zien: Salo Flohr, Boris Spassky, Vassili Smyslov, Victor Baturinsky, Ivo Nei en Youri Averbakh.
De foto komt van de beeldbank https://www.e-varamu.ee/
Ook na zijn overlijden bleef Paul Keres geëerd als een schaakgigant en als een held. In 2000 werd hij uitgeroepen tot Sportman van de Eeuw in Estland (net zoals Fanny Blankers-Koen in Nederland). De internationale schaakbond FIDE riep 2016 uit tot Paul Keres-jaar, naar aanleiding van zijn 100ste geboortedag.
De bewondering bleef ook onder zijn collega-wereldtoppers voortbestaan. In 2006 vertelde Boris Spassky, wiens favoriete Beatlesnummer The Night Before (=NB4) is, in een interview wat Paul Keres voor hem betekende:
Q: Boris Vassilievich, whom could you single out as a personality among chess players? A: Undoubtedly, Paul Keres. He was the greatest treasure of the chess world. Being a man of great modesty and tact, he possessed the highest chess and general culture. His tragic destiny reminds of the end of Alekhine’s life. And if we remember that for some time there was chess rivalry between Alekhine and Botvinnik, I’d rather resort to some literary comparison. Keres was the Gulliver among the Lilliputians, he was a real giant. Botvinnik, I believe, was the leader of the Lilliputians. And that is the crux of the matter. As simple as that. (Bron: https://www.kingpinchess.net/2007/11/no-regrets-boris-spassky-at-60/ )
Op het eerste gezicht lijkt de carrière van Paul Keres, de Paganini en de Gulliver van het schaken, het succesverhaal van een natuurtalent.
Maar dat was het allerminst het geval. Het leven van Paul Keres werd getekend door wat er met zijn land gebeurde gedurende de Tweede Wereldoorlog, en daarna.
Hoe kwam Paul Keres de Tweede Wereldoorlog door? Hoe overleefde hij de eerste naoorlogse jaren? Wat gebeurde er tijdens het WK in 1948 en waarom verloor hij zo vaak van Botwinnik? Hoe kan het dat hij op zo’n relatief jonge leeftijd overleed? Wat was het tragische lot waar Spassky over sprak? Waarom zijn er nog steeds zoveel vragen over Paul Keres?
(Wordt vervolgd)
Festina Lente 